ФОТО: Владимир Филонов (WWF России)
Халықаралық жолбарыс күні – 2010 жылғы қарашада Санкт-Петербургте жер бетіндегі жолбарыстарды сақтауға байланысты проблемалар жөніндегі халықаралық форумда («Жолбарыс саммиті») белгіленген мереке. Форумға аумағында жолбарыстар өмір сүретін 13 елдің өкілдері қатысты. Нәтижесінде «Жолбарысты қалпына келтірудің жаһандық бағдарламасы» құрылды, оның мақсаты 2022 жылға қарай жабайы табиғатта жолбарыстардың санын көбейту болып табылады.
Бұл жануарлар үшін басты қауіп – заңсыз сауда, өйткені олардың дене бөлшектерінен жасалған дәрі-дәрмектер мен тұмарлар қара нарықта өте жоғары бағамен сатылады.
2010 жылы бүкіл әлем бойынша жабайы табиғатта не бәрі 3200 дей ғана жолбарыс болды. 2016 жылға қарай Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының (WWF) мәліметтері бойынша табиғатта сирек кездесетін жыртқыштардың басы 3890 адамға дейін көбейді. 2020 жылы сарапшылар әлемдегі жолбарыстар санының өскенін атап өтті. Тек Үндістанда ғана жабайы жолбарыстардың саны 2600-3350 басқа жетті деп бағаланған. Көршілес жатқан Непалды мекендеген жолбарыстар саны 2009 жылы 121 еді ал 2020 жылы олар 235 болды. Осыған ұқсас көріністер Ресейде, Бутанда және Қытайда байқалды, онда жолбарыстар жиі көріне бастады. Бұл оларды сақтау шараларының табысты болғанын байқатады. Қазіргі уақытта жер бетіндегі барлық жолбарыстар Халықаралық табиғатты қорғау одағының (IUCN) Қызыл кітабына және олар мекендейтін елдердің қорғау құжаттарына енгізілген. Жолбарыстарды аулауға бүкіл әлемде тыйым салынған.
Тұран, немесе ағылшын тілінде айтылғандай, Каспий жолбарысы (Panthera tigris virgata Illiger, 1815) – бір кездері Таяу Шығыс, Закавказье және Орталық Азияның Түркиядан солтүстік-батыс Қытайға дейінгі 13 елінде өмір сүрген. ХХ ғасырдың басында ХХІ ғасырдың басында әлемде қалған барлық жолбарыстарға қарағанда Тұран жолбарыстары әлдеқайда көп болды. Бұл кіші түрдің соңғы жануарлары табиғатта тірі ұрпақтардың жадынан 1970 жылдары жоғалды.
Тұран жолбарысының жоғалуының негізгі себептері мақсатты түрде қыру, оның ішінде армия бөлімшелерін пайдалану, тұяқты жануарларды бақылаусыз аулау – жолбарыстың азық-түлік базасы негізінің бұзылуы, кейінірек көптеген суару жобаларын жүзеге асыру арқылы тіршілік ету ортасының жойылуы болды.
2016 жылдан бастап Қазақстанда «Жолбарысты реинтродукциялау бағдарламасы» іске асырылуда – онда Қазақстан Республикасы мен Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры (WWF) бірлесіп жұмыс істеп жатыр. Бағдарлама аясында жолбарыстырдың қайта оралу аумағы – «Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерваты құрылды. 2021 жылы – жолбарыстар Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген.