«Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» заңның 50-бабына сәйкес Мемлекеттік табиғи резерват – табиғи кешендердiң биологиялық саналуандығын және олармен байланысты табиғи және тарихи-мәдени объектiлердi күзетуге, қорғауға, қалпына келтiруге және сақтауға арналған жердегi және судағы экологиялық жүйелердi қамтитын табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.

Іле-Балқаш мемлекеттік табиғи резерватын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті басқарады.

Халықаралық табиғатты қорғау одағының (ХТҚО, IUCN) классификациясы бойынша қорық VI санатқа сәйкес келеді:

 

«Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерваты 2018 жылы 27 маусымда Қазақстан Республикасы Үкіметінің №381 Қаулысымен құрылды. Резерваттың ауданы 415164,2 га құрайды, Қазақстан Республикасы Алматы облысы Балқаш ауданының аумағында орналасқан және 2 филиалдан тұрады – «Балқаш маңы»(ауданы 356 296,2 га) және «Іле өзенінің сағасы» (ауданы 58 868 га).

Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің 29.08.2018 ж. №17.5-6/225 бұйрығымен Іле-Балқаш мемлекеттік табиғи резерватына жедел басқаруға берілді: ауданы 503,0 га Балқаш маңы мемлекеттік табиғи қаумалы (кешенді) және ауданы 295,4 га Қарой мемлекеттік табиғи қаумалы (кешенді).

 

Резерват аумағының жаһандық маңызы

Резерват-Балқаш көлінің іргелес жағалауы бар Іле өзенінің атырауының өте маңызды табиғи кешені. Бұл Орталық Азиядағы жалғыз сақталған өзен атырауы, ал басқалары (Сырдария, Амудария, Шу және т.б. атыраулары) жаһандық шөлейттену жағдайында іс жүзінде тозған.

Қолайлы географиялық орналасуы, үлкен аумағы және қоректік заттарға бай жерлері, адамдарға жету үшін қол жетімді емес, көптеген суда жүзетін құстардың көбеюіне, балқуына және қоректенуіне қолайлы жағдай жасайды.

Аумақтың әлеуетті азық-түлік қоры әртүрлі балықтардың көп мөлшеріне, нәтижесінде балық жейтін құстардың тұрақты популяциясына азық – түлік қажеттілігін қамтамасыз ете алады.

Тоғай және сексеуіл ормандарының жақсы сақталуы осы ландшафттардың бірегей кешенін сақтауға мүмкіндік береді.

Резерват шекарасында Қазақстанның негізгі орнитологиялық аумағы (IBA) бөлінген:

 

Резерват аумағы күзет және пайдалану режимінің әртүрлі түрлері бар аймақтарға бөлінеді:

1) генетикалық ресурстарды, биологиялық әртүрлілікті, экологиялық жүйелер мен ландшафттарды ұзақ мерзімді сақтауға арналған, осындай мақсаттарға жету үшін жеткілікті өлшемдері бар қорық режимі аймағы (124322,2 га);

Мемлекеттік табиғи резерваттың қорық режимі аймағының режимі

1. Мемлекеттік табиғи резерваттың қорық режимі аймағында табиғат шежіресін жүргізуді қоса алғанда, табиғи ортаның жай-күйіне ғылыми зерттеулер мен мониторинг жүргізіледі, экологиялық-ағартушылық мақсаттағы іс-шаралар жүзеге асырылады.
2. В зоне заповедного режима государственного природного резервата запрещаются любая хозяйственная деятельность и рекреационное использование территории и устанавливается заповедный режим охраны, соответствующий виду режима государственного природного

заповедника, установленному пунктом 1 статьи 40Закона Республики Казахстан Об особо охраняемых природных территориях.

2) буферлік аймақ (290842 га) – экологиялық бағдарланған шаруашылық қызметті жүргізу және биологиялық ресурстарды орнықты молықтыру үшін пайдаланылатын аумақ учаскесі.

 

Мемлекеттік табиғи резерваттың буферлік аймағының режимі

1. Мемлекеттік табиғи резерваттың буферлік аймағында шектелген, реттелетін және қызмет өзегі аймағының экологиялық жүйелерінің жай-күйіне теріс әсер етпейтін әртүрлі нысандар жүзеге асырылуы мүмкін:

1) ғылыми зерттеулер және мамандарды оқыту және даярлау орталықтарын ұйымдастыру;

2) Қоршаған орта мониторингі және экологиялық жүйелердің өзгеруін бақылау;

3) Орман шаруашылығы қызметі, өртке қарсы іс-шаралар және орман алқаптарын қорғау;

4) ядро аймағының биологиялық әртүрлілігінің ұзақ мерзімді сақталуы мен қол сұғылмауын және тұтастай алғанда мемлекеттік табиғи резерваттың экологиялық жүйелерінің орнықтылығын қамтамасыз ету шеңберінде дәстүрлі жер пайдалану;

5) биологиялық және ландшафттық әртүрлілікті, табиғи экологиялық жүйелерді қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды кеңейтілген өткізу;

6) жеке тұлғалардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға бару қағидаларында белгіленген рекреациялық жүктемеге сәйкес бақыланатын және реттелетін туризм, рекреациялық пайдалану;

7) минералды суларды және емдеу ресурстарын пайдалану;

8) экологиялық ағарту, оқыту бағдарламаларын жүргізу, демонстрациялық учаскелерді және экологиялық аянышты табиғат пайдалану менеджментін ұйымдастыру;

9) алынып тасталды-ҚР 15.06.2017 № 73-VI Заңымен;

10) әуесқойлық (спорттық) балық аулау;

11) мелиорациялық аулау;

12) ғылыми-зерттеу аулау;

13) өсімін молайту мақсатында аулау;

14) көшпелі және стационарлық омарталарды пайдалана отырып ара шаруашылығы.

 

2. Мемлекеттік табиғи резерваттың буферлік аймағында ядро аймағының экологиялық жүйесінің жай-күйіне теріс әсер етуі мүмкін қызметке тыйым салынады, атап айтқанда:

1) жаңа елді мекендер құру;

2) өнеркәсіптік объектілерді орналастыру және пайдалану;

3) өндірістік объектілерді салу және пайдалану;

4) геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу және пайдалы қазбаларды әзірлеу;

5) басты пайдаланудағы ағаш кесу;

6) өсімдіктер мен жануарлардың жаңа түрлерін енгізу;

7) ядро аймағы мен буферлік аймақ аумағының гидрологиялық режимін өзгертетін іс-қимылдар;

8) ядро аймағының экологиялық жүйесіне әсер етуге қабілетті өзге де қызмет.

 

3. Мемлекеттік табиғи резерваттарда экологиялық-ағарту, ғылыми, туристік және рекреациялық қызмет Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңының 41, 42 және 46-баптарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

3) күзет аймағы – ені кемінде 2 км резерватқа іргелес аумақтарда белгіленеді.

 

Мемлекеттік табиғи резерваттың қорғау аймағының режимі

1. Мемлекеттік табиғи резерваттардың қорғау аймақтарында тыйым салынады:

1) объектілерді орналастыру, жобалау, салу және пайдалану, мемлекеттік ұлттық табиғи парктің экологиялық жүйелеріне зиянды әсер ететін жаңа технологияларды енгізу;

2) атмосфераға шығарылуы және ашық су көздеріне және ластаушы заттар мен сарқынды сулардың рельефіне төгілуі;

3) пайдалы қазбаларды өндіру;

4) аң аулау;

5) радиоактивті материалдар мен өнеркәсіптік қалдықтарды көму;

6) мемлекеттік ұлттық табиғи парктің экологиялық жүйелерінің гидрологиялық режимін өзгертуге қабілетті қызметтер (бөгеттер, дамбылар, гидротехникалық құрылыстар және судың табиғи ағынын тоқтатуға немесе төмендетуге әкеп соғатын басқа да объектілер салу);

7) жабайы жануарлар мен жабайы өсімдіктердің бөтен түрлерін енгізу;

8) мемлекеттік ұлттық табиғи парктің экологиялық жүйелеріне зиянды әсер етуге қабілетті басқа да қызмет.

 

2. Мемлекеттік табиғи резерваттардың қорғау аймақтарының аумағында ұлттық парктің экологиялық жүйелерінің жай-күйіне теріс әсер етпейтін шаруашылық қызметтің әртүрлі нысандары жүзеге асырылуы мүмкін:

1) орман шаруашылығы қызметі;

2) мал жаюды және шөп шабуды қоса алғанда, дәстүрлі жер пайдалану, сондай-ақ биологиялық әртүрліліктің ұзақ мерзімді сақталуы мен қол сұғылмауын қамтамасыз ету шеңберіндегі өзге де қызмет;

3) туристік және рекреациялық қызмет;

4) минералды суларды, бальнеологиялық және климаттық ресурстарды пайдалану;

5) кәсіпшілік және әуесқойлық (спорттық) балық аулау;

6) орман және дала өрттерін сөндіру бойынша жерүсті және авиациялық жұмыстарды жүргізу;

7) бұзылған жерлерді қалпына келтіру;

8) орман және өзге де өсімдіктер қауымдастығын қалпына келтіру;

9) жабайы жануарлардың мекендеу ортасы мен санын қалпына келтіру;

10) туристердің демалыс орындарын жайластыру, өсімдіктер мен жануарлардың эндемикалық, сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерін қолдан көбейту, өсіру, өсіру үшін питомниктер орнату, сондай-ақ мемлекеттік табиғи резерват қызметкерлерінің тұруы үшін қызметтік ғимараттар (кордондар) салу, оларға қызметтік жер учаскелерін беру үшін жер учаскелерін пайдалану.

3. Мемлекеттік табиғи резерваттардың күзет аймақтарында 2-тармақта көрсетілген қызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде өсімдіктер мен жануарлар дүниесі объектілерінің мекендеу ортасын және көбею жағдайларын, көші-қон жолдары мен жануарлардың шоғырлану орындарын сақтау жөніндегі іс-шаралар көзделуге және жүзеге асырылуға, жабайы жануарлардың мекендеу ортасы ретінде ерекше құндылығы бар учаскелерге, сондай-ақ мемлекеттік табиғи резерваттардың өзге де объектілеріне қол сұғылмаушылық қамтамасыз етілуге тиіс. қорық қоры.
4. Мемлекеттік табиғи резерваттың қорғау аймағында жер учаскелері меншік иелері мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметіне шектеулер Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңына сәйкес облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының шешімдерімен белгіленеді.

 

Мемлекеттік табиғи резерваттың негізгі қызметіне мыналар жатады:

1) биологиялық және ландшафттық әртүрлілікті, табиғи экологиялық жүйелерді сақтау және қалпына келтіру;

2) мемлекеттік табиғи резерватты қорғау режимін қамтамасыз ету;

3) табиғи ресурстарды пайдаланудың экологиялық-экономикалық қағидаты негізінде аумақтың орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қолдау;

4) аумақты қорғау және орнықты дамыту, сондай-ақ экологиялық ағарту мен тәрбиелеу мақсатында зерттеулер мен мониторинг жүргізу;

5) мемлекеттік табиғи резерват аумағын және оның қорғау аймағын экологиялық-ағарту, ғылыми, рекреациялық, туристік және шектеулі шаруашылық мақсаттарда пайдалануды реттеу.

 

Іле-Балқаш мемлекеттік табиғи резерваты аумағының картасы

Белгіленуі: резерват аумағының шекарасы – қызыл, Қарой мемлекеттік табиғи қаумалының шекарасы — жасыл, Балқаш мемлекеттік табиғи қаумалының шекарасы – көк.