Фото: Юрий Смитюк_WWF России
2010 жылы Халықаралық жолбарыс саммитінде Қазақстан Республикасы Орта Азияға жолбарыс популяциясын қайтаруға дайын екенін жариялады.
2017 жылы Қазақстан Республикасы мен Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры (WWF) арасында Іле өзенінің атырауы мен оңтүстік Балқаш маңы ойпатына жолбарысты реинтродукциялау (қайтару) жөніндегі Бағдарламаны іске асыру туралы Меморандумға қол қойылды.
Бағдарлама 2018 жылы «Іле-Балқаш» резерватын құрудан бастап жұмыс істейді.
Бағдарламаны іске асыруға кім қатысады?
Бағдарламаға: Ресей WWF (Орталық-Азиялық бағдарлама), Қазақстандағы БҰҰ Даму Бағдарламасы, Qazaq Geography, «Зоология институты» ШЖҚ РМК, Қазақстан биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығы (ҚБСА), «Қашықтықтан зондтау орталығы және «Терра» ГАЖ, «EXPO&WOMЕN «МҰ ЗТБ,» Экобиожоба «ҚҚ және т.б. Қазақстан Республикасында жолбарысты реинтродукциялау жобасын іске асыруға жауапты Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті және Ресей WWF (Ресей Федерациясы)..
Бағдарлама қанша уақытқа созылады?
Бағдарлама 40 жылға есептелген және келесі негізгі кезеңдерді қамтиды:
- 2018-2024 жж. – экожүйелерді қалпына келтіру: қабандар мен еліктердің санын ұлғайту, тоғай бұғыларын, құланды қайта өсіру, тоғай ормандарын қалпына келтіру;
- 2025-2040 жж. – бірінші жолбарыстарды табиғатқа шығару, топ құру, жолбарыстардың мінез-құлқын бақылау және мониторингтеу;
- 2040-2060 жж. – Жолбарыстардың өсіп-өну мониторингін жүргізу және қорғау, туризмді дамыту.
Бағдарламаның бюджеті қандай?
20 млн. АҚШ доллары
Жолбарыстар қашан әкелінеді?
2024 жылдан кейін
Қанша жолбарыс әкеледі және қайдан?
Бастапқыда Ресей Федерациясының Қиыр Шығысынан әкелінген 3-5 жолбарысты қайта шығару жоспарлануда. Егер 3 жолбарыс әкелінсе, онда бұл 2 аналық және 1 аталық болады. Бұл хайуанаттар бағынан емес, жабайы жолбарыстар болады.
«Іле-Балқаш» резерватында қанша жолбарыс мекендейді?
Математикалық модельдеу резерват аумағында 30 жолбарысты көрсетеді. Шығарылғаннан кейін 15 жыл ішінде резерват аумағында 10 жолбарыс өмір сүреді деп болжанады.
«Іле-Балқаш» резерватында 3 жыл бойы тоғай қызыл бұғыларын көшіру жүзеге асырылуда. Алғашқы тоғай қызыл бұғысы резерватқа Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінен келді. Қазіргі уақытта бұғы Қарашыңғыл аңшылық шаруашылығынан сатып алынады.
Тұяқтылардың санын ұлғайтуға жәрдемдесу үшін олардың биотехникалық іс-шаралары (оларды азықтандыру) жүргізіледі.
2021 жылы резерват аумағында жаңа бейімдеу ұяшығы салынды және құландардың келуі күтілуде.
Жолбарыстың болашақ тіршілік ету ортасы адамдар тұратын аумақтармен қиылысады ма?
Жолбарыстар шығарылатын «Іле-Балқаш» резерватының аумағында елді мекендер жоқ, яғни адамдар онда тұрмайды.
2021 жылы резерват аумағында жаңа бейімдеу ұяшығы салынды және құландардың келуі күтілуде.
«Іле-Балқаш» резерватында қанша жолбарыс мекендейтін болады?
Математикалық модельдеу резерват аумағында 30 жолбарысты көрсетеді. Резерват аумағын шығарылғаннан кейін 15 жыл ішінде 10 жолбарыс өмір сүреді деп болжанады.
Жолбарыс не жейді?
Тұяқтылар жолбарыс үшін жем базасы болып табылады. Резерват аумағында бұлар жолақты жыртқыш рационының негізі болып табылатын тоғай қызыл бұғысы, қабан, елік, сондай – ақ құлан, ақбөкен және қарақұйрық.
Қорықтың аумағы тұяқтылардың саны өсіп, аңның қосынды жалпы тығыздығы 1000 га-ға 25-30 басқа жеткен кезде жолбарыстарды шығаруға дайын болады,
Жолбарыстар шығарылатын «Іле-Балқаш» резерватының аумағында елді мекендер жоқ, яғни адамдар онда тұрмайды.
Жергілікті тұрғындардың қауіпсіздігі
Жолбарыс ешқашан адамдарға арандатусыз шабуыл жасамайды. Барлық босатылған жолбарыстар спутниктік қарғыбаумен қамтамасыз етіледі. Арнайы оқытылған және жабдықталған мобильді топтар жолбарыстардың қозғалысын тәулік бойы қадағалап, елді мекендерге шығып кетуіне жол бермейді.
Үй жануарларының қауіпсіздігі
Алғашқы жолбарыстар шығарылғанға дейін сиырлардың өтемдік табыны пайда болады. Жолбарыстың кінәсінен мал өлген жағдайда жергілікті тұрғындар өтемақы табынынан олардың орнына мал алатын болады. Сонымен қатар, қасқырлар жолбарыстар мекендейтін жерлерден кетеді, бұл жергілікті тұрғындар үшін орны толмас мал шығынын азайтады.
Жолбарыстардың қауіпсіздігі
2021 жылғы 5 сәуірде Жолбарыс (Panthera tigris Linnaeus) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 қазандағы № 1034 қаулысымен бекітілген жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерінің тізбесіне енгізілді.
Барлық босатылған жолбарыстар спутниктік қарғыбаумен қамтамасыз етіледі. Күзетке арналған жедел топтар құрылып, оқытылады.
Ауданның экономикалық дамуы
Туризм
Жолбарыс-экологиялық туризмді дамыту үшін ең тартымды жануар. Жолбарыстың пайда болуы оның тұрғылықты жерлерін көруге баратын туристердің тұрақты ағынын тартуға кепілдік береді. Туристік инфрақұрылымды: жолдарды, қонақ үйлерді, қонақ жайларды, кәдесыйлар өндірісін, сапар орталықтарын және т. б. дамытуға ерекше назар аударылатын болады.
Шаруашылық қызметтің баламалы түрлері
Жолбарысты реинтродукциялау бағдарламасы жергілікті халықтың (бірінші кезекте «Іле-Балқаш» резерватының шекарасына тікелей жақын орналасқан елді мекендер) экологиялық тұрақты шағын бизнесті дамыту жөніндегі бастамаларын қолдауды қамтиды.
2016 жылдан бастап жыл сайын жергілікті халыққа арналған шағын гранттар бағдарламасы, экологиялық білім беру, экономикалық қолдаудың түрлі жобалары және т. б. өткізіледі.