«Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерваты 2018 жылы 27 маусымда Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 381 Қаулысымен құрылды.
2018 жылғы 29 тамызда орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің №17.5-6/225 бұйрығымен Балқаш және Қарой кешенді қаумалдары «Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерватына жедел басқаруға берілді.
Барлығы неден басталды:
ГЭФ/БҰҰДБ Kaz/00/G37 (00013215) «қоныс аударатын құстардың мекендейтін орны ретінде басым жаһандық маңызы бар сулы-батпақты жерлерді кешенді сақтау: үш жобалық аумақта көрсету» жобасының бастамасымен және қаржылық қолдауымен 2009 жылы «Іле – Балқаш» мемлекеттік табиғи резерватын Іле өзенінің атырауында және Балқаш көлінің оңтүстік бөлігінде құрудың жаратылыстану-ғылыми негіздемесін (бұдан әрі – ҰБТ) әзірлеу басталды. Келесі үш жылда бұл жоба аумақтың шекараларын анықтау және аймақтарға бөлу үшін зерттеу және жобалау жұмыстарын жүргізді. Бұдан әрі резерват құру және қаржылық және идеологиялық көмек жөніндегі эстафетаны ҚР Үкіметі/ГЭФ/БҰҰДБ «қорғалатын аумақтардың ішінде және айналасында биоәртүрлілікпен үйлесімді тіршілікті қамтамасыз ету көздерін ілгерілету арқылы Шөлді экожүйелердегі қорғалатын аумақтар жүйесінің тұрақтылығын арттыру» жобасы қабылданды.
2009-2010 жылдардағы далалық зерттеулердің мақсаты Іле өзені атырауының және Балқаш көлінің оңтүстік бөлігінің жер үсті және аквалдық экожүйелерінің қазіргі жай-күйін бағалау; олардың М 1:500 000 картасында кеңістіктік таралуын көрсету, сондай-ақ ЕҚТА құру жөніндегі ұсынымдарды әзірлеу үшін жобалау аумағының табиғи кешендерінің бірегейлігін, маңыздылығын және өкілдігін анықтау болды.
ЖҒН жобасы негізінде Іле өзенінің атырауына амур жолбарысын көшіру мүмкіндігі де қарастырылды, оның ДНҚ талдаулары оның өткен ғасырдың 50-ші жылдарына дейін өмір сүрген Тұран жолбарысымен ұқсастығын растады. Бұл бастаманы Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры (WWF) қолдады және оны Қазақстан ғалымдары қолдады. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының премьер-Министрі К.Мәсімовтің Амур жолбарысын Іле өзенінің атырауына қайта енгізу мүмкіндігін анықтау және осы мақсаттар үшін мемлекеттік деңгейдегі ЕҚТА құру туралы арнайы тапсырмасы бар.
Сонымен қатар, Балқаш көлінің оңтүстік жағалауы мен Іле атырауы сулы-батпақты және су маңындағы құстардың шоғырлану орны болып табылады, бұл аумақтың әлемдік негізгі орнитологиялық аумақтар (мысық немесе IBA) тізіміне енгізілуімен ерекшеленеді, ал WWF ұсынысы бар және қазіргі уақытта бұл аумақтар халықаралық маңызы бар сулы-батпақты жерлерге (СБА) енгізілген Рамсар конвенциясына сәйкес.
«Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерватының техникалық-экономикалық негіздемесінің (бұдан әрі – ТЭН) жобасын әзірлеудің негізі мынадай материалдар:
«Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерватын құрудың жаратылыстану-ғылыми негіздемесі;
- Дүниежүзілік табиғат қорының (WWF) Қазақстан Республикасының Премьер-Министріне 06.05.2011 ж. №619 хаты;
- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2011 жылғы 31 мамырдағы № 11-26/2726 Іле өзенінің атырауы мен оңтүстік Балқаш өңірінде жолбарысты реинтродукциялау үшін перспективада жағдай жасау үшін өңірді кешенді қалпына келтіру жөніндегі бағдарламаны әзірлеу мәселесі жөніндегі тапсырмасы;
- 2011 жылдың жазында жоспарланған резерват аумағында ҚЗО және «Терра» ГАЖ жобалау ұйымының далалық зерттеулерінің нәтижелері;
- Жұмыс ауданының әлеуметтік-экономикалық жағдайлары бойынша материалдар;
- Арнайы өңделген және топографиялық карталармен біріктірілген, Қазіргі табиғи-экономикалық жағдайды көрсететін ғарыштық суреттер.
ТЭН әзірлеу сатысында Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті тарапынан биоәртүрліліктің апатты жоғалуына және көптеген сирек кездесетін түрлердің мекендеу орындарының жоғалуына әкеп соғатын күшті антропогендік қысымға ұшырайтын тоғай экожүйелерін қорғауды қамтамасыз ету үшін Іле өзенінің жайылмасы бойынша орман қоры жерлерін мемлекеттік табиғи резерватының құрамына енгізу ұсынылды.